पुणे शहरातील रुग्णसेवा देणाऱ्या अनेक दवाखान्यांची आणि रुग्णालयांची सुरक्षितता धोक्यात आली आहे. शहरातील तब्बल ६१ रुग्णालये आणि दवाखान्यांनी अग्निसुरक्षा नियमांकडे (Fire Safety Norms) अक्षम्य दुर्लक्ष केल्याचे समोर आले आहे. पुणे महानगरपालिकेच्या अग्निशमन दलाने या सर्व रुग्णालयांना नोटिसा बजावल्या असून, वेळेत नियमांची पूर्तता न केल्यास कठोर कारवाई करण्याचा इशारा दिला आहे. या धक्कादायक प्रकारामुळे रुग्णांच्या आणि त्यांच्या नातेवाईकांच्या सुरक्षेचा प्रश्न पुन्हा एकदा ऐरणीवर आला आहे.
अग्निशमन दलाची धडक कारवाई आणि सद्यस्थिती
अग्निशमन दलाच्या नियमित तपासणी दरम्यान ही बाब उघडकीस आली आहे. शहरातील अनेक रुग्णालयांनी त्यांच्याकडील अग्निसुरक्षा यंत्रणेचे नूतनीकरण केलेले नाही किंवा आवश्यक असलेले ‘फायर ऑडिट’ वेळेवर पूर्ण केलेले नाही. महाराष्ट्र आग प्रतिबंधक व जीव संरक्षक उपाययोजना अधिनियम, २००६ नुसार, सर्व सार्वजनिक इमारती, विशेषतः रुग्णालयांसारख्या संवेदनशील ठिकाणी दरवर्षी फायर ऑडिट करणे बंधनकारक आहे. मात्र, अनेक रुग्णालये या नियमाचे पालन करत नसल्याचे दिसून आले आहे.
अग्निशमन दलाने दिलेल्या माहितीनुसार, या ६१ रुग्णालयांना तातडीने अग्निसुरक्षा प्रणाली अद्ययावत करण्याच्या सूचना देण्यात आल्या आहेत. यामध्ये फायर एस्टिंग्विशर (Fire Extinguisher) तपासणी, स्मोक डिटेक्टर (Smoke Detector), आपत्कालीन परिस्थितीत बाहेर पडण्याचे मार्ग (Emergency Exit) आणि इतर सुरक्षा उपकरणांची पाहणी करणे समाविष्ट आहे. नोटिशीला प्रतिसाद न दिल्यास किंवा नियमांचे पालन न केल्यास पाणी आणि वीज कनेक्शन तोडण्यासारखी कठोर कारवाई केली जाऊ शकते, असेही प्रशासनाने स्पष्ट केले आहे.
रुग्णालयांमधील फायर ऑडिटचे महत्त्व
रुग्णालये ही २४ तास सुरू असणारी आणि अत्यंत संवेदनशील ठिकाणे आहेत. येथे अनेक रुग्ण गंभीर अवस्थेत असतात, तर काही व्हेंटिलेटर किंवा ऑक्सिजन सपोर्टवर असतात. अशा परिस्थितीत छोटीशी आग देखील मोठ्या दुर्घटनेचे रूप घेऊ शकते. रुग्णांना वेळेवर बाहेर काढणे अत्यंत आव्हानात्मक असते. त्यामुळेच रुग्णालयांमध्ये अग्निसुरक्षा प्रणाली अद्ययावत असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. या प्रणालीमध्ये खालील गोष्टींचा समावेश असतो:
- स्वयंचलित स्मोक डिटेक्टर आणि अलार्म: धूर किंवा आगीचा धोका ओळखताच धोक्याची सूचना देणारी यंत्रणा.
- फायर स्प्रिंकलर सिस्टीम: आग लागल्यास आपोआप पाणी फवारून ती विझवणारी यंत्रणा.
- अग्निशमन उपकरणे: सहज उपलब्ध होणारी आणि वापरता येणारी फायर एस्टिंग्विशर.
- आपत्कालीन मार्ग: अडथळ्यांशिवाय बाहेर पडण्यासाठी मोकळे आणि स्पष्ट दिशा असलेले मार्ग.
- प्रशिक्षित कर्मचारी: आपत्कालीन परिस्थितीत रुग्णांना सुरक्षितपणे कसे बाहेर काढायचे, याचे प्रशिक्षण घेतलेले कर्मचारी.
यापूर्वी राज्यात आणि देशात रुग्णालयांना आग लागण्याच्या अनेक दुर्दैवी घटना घडल्या आहेत. या घटनांमधून बोध घेऊन सर्व रुग्णालयांनी अग्निसुरक्षेला सर्वोच्च प्राधान्य देणे आवश्यक आहे.
सरकारी नियम आणि प्रशासनाची भूमिका
शासनाने रुग्णालयांच्या सुरक्षिततेसाठी कडक नियम बनवले आहेत. राष्ट्रीय इमारत संहिता (National Building Code) आणि महाराष्ट्र आग प्रतिबंधक कायद्यानुसार, रुग्णालयांना अग्निसुरक्षेचे ना-हरकत प्रमाणपत्र (NOC) घेणे बंधनकारक आहे. हे प्रमाणपत्र मिळवण्यासाठी आणि ते टिकवून ठेवण्यासाठी नियमित ऑडिट आणि यंत्रणेची देखभाल करणे आवश्यक आहे. अग्निशमन दलाने उचललेले हे पाऊल स्वागतार्ह असले तरी, केवळ नोटिसा बजावून न थांबता नियमांचे पालन होते की नाही, याची सातत्याने तपासणी करणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष: रुग्णांचा जीव अत्यंत मौल्यवान आहे. त्यामुळे रुग्णालयांनी केवळ उपचारांवर लक्ष न देता सुरक्षिततेच्या नियमांचेही काटेकोरपणे पालन करायला हवे. अग्निशमन दलाच्या इशाऱ्यानंतर तरी ही रुग्णालये तातडीने आपली सुरक्षा प्रणाली अद्ययावत करतील, अशी अपेक्षा आहे. प्रशासनानेही यावर कठोर देखरेख ठेवून नागरिकांच्या सुरक्षिततेची हमी द्यावी.